segunda-feira, 22 de agosto de 2011

Votasaun Lista Unica Refleta Democracia ka Demagozia?


Vicente Maubocy )*
Abstract:
DR. Mari Alkatiri ho nia knonis sira inventa tan buat foun ida, ba sira nia istoria rasik iha FRETILIN hodi hili lideransa ba Partido, liu husi via “eleisaun directa ho Pakote uniko. 

Por vias normais no universal, Partido politico ida iha nebe deit, bainhira “hili” lideransa foun, kostuma uza metodo “Congresso” ka Conferencia . FRETILIN rasik, iha DR. Mari nia tempo utiliza tiha ona sistema “Congresso” ba dala rua. Primeiro iha tinan 2001 nebe uza metodo eleisaun via “directa no secreta” no segundo Congresso DR. Mari tauk lakon uza metodo foun “foti liman” iha tinan 2006 fulan Maio loron 17.
Ita hotu familiar tiha ona katak eleisaun directa normalmente uza ba eleisaun Presidensial nebe iha konkorentes ema lubuk ida. Ida nebe manang ho maoria absoluta nia maka ilegivel atu hetan mandate.
Entretanto ita hare eleisaun lideransa FRETILIN, DR. Mari Alkatiri, inventa buat foun hodi adopta eleisaun directa, ba Pakote Uniko, nebe la vulgar iha Partido Politicos barak iha mundo rai klaran.

Aspecto mais interessante, ita hotu iha kuriosidade atu buka hatene “tan sa maka DR. Alkatiri hamosu conceito ida sei estranho iha Timor Leste”?

Hakerek nain uza metodo probabilidade atu deteta fundamentos nebe sekunda DR. Mari nia argumentos:
1a Hypotheses – DR. Alkatiri iha consciencia klara katak eleisaun 2012 hanesan ultima aposta ba nia kareira politica. Nune duni, nia (Alkatiri) buka forma foun ida, oin sa Alkatiri nia naran sai bot iha sociedade Timorensa. Ba Alkatiri komo representa minoria ethnika, nia buka fama ba nia naran iha Historia.

2a. Hypotheses - DR. Alkatiri nia naran fomozo iha krise 2006, hanesan “fahe kilat“ ba grupo sivis, lori “kilat“ ba iha Congresso laran, kauza “ema deslokados 150 000“ iha cidade Dili, destruisaun ba bens no propriedades barak, no buat sst associados ba krise nebe DR. Alkatiri maka sai nudar author principal”. Ho eleisaun direta DR. Alkatiri hakarak hatudo katak militantes barak FRETILIN iha nafatin simpatia ba nia, embora nia karater “assasino“ nebe estraga ema nia vidas barak no sasan barak.

3a. Hypotesses - DR. Mari altura ida iha tempu kotuk argumenta hasoru Igreja Katolika katak DR. Alkatiri, “Povo maka hili“ Nune, nia (Alkatiri) hakarak prova ba ema hotu iha laran no liur katak, militantes FRETILIN deposita konfiansa maxima ba nia.

4a. Hypothesses – Alkatiri lori numero de votos husi eleisaun direta atu provoka “konflito ba eleisaun 2012, kuando rezultado kontagem hatudo numero ida inferior bot liu, kompara ho eleisaun direta 30 Agosto 2011.

Ho rezultado numero de votos husi eleisaun direta, DR. Alakatiri serve hanesan “fundamento“ atu bosok militantes sira, halo barulho, kaos no anarkia ho justifikasoens oi-oin hasoru sira nia derrota. Komo massa apoiantes la uza “kakutak“ DR. Alkatiri fasilmente uza hanesan “instrument de uzo no gozo ba Alkatiri nia ambisaun politica”.

DR. Alkatiri uza FRETILIN hanesan Maskara.
Alkatiri consciente katak massa FRETILIN, barak, maka sei dauk hetan consciencia atu separa lideransa FRETILIN 1974 ho lideransa atual, (2011); akompanha ho prossesso politico nebe FRETILIN atravessa husi 1974 iha faze Des-colonizasaun nebe la konssegue realiza hanesan Partido Politico no iha faze Resistensia hanesan Movimento Libertasaun.

FRETILIN atravessa processo politico liu husi faze tolu:
  1. Hanesan Partido Politico nebe hahu 20 de Maio ho naran ASDT, ikus mai 11 Setembro nakfila ba FRETILIN atu compete ba eleisaun durante administrasaun Portuguesa. Infelizmente la konssegue realize tanba “Guerra civil” (11-08 - 1975) no “invasaun” Indonesia iha (07 /12/ 1975).
  2. Husi 1976 mai oin FRETILIN transforma ba Movimento Libertasaun atu liberta Patria husi jogo okupasaun Indonesia. Nune brassu Armado FALINTIL ho nia komando de luta adopta estrategias oi-oin atu konduz Luta Libertasaun hanesan kauza Nacional nebe Timor oan hotu bele partisipa. Ho lideransa Xanana Gusmao hanesan Komandante em Chefe konssgue “ajusta” duni plano ida ke konssgue alkansa duni iha “Referendum 30 Agosto 1999”. Ho resultado Referendum Timor Leste sai duni Nasaun ida Independente no Soberano iha 20 de Maio 2002.
  3. Tinan 2001 Agosto UNTAET loke eleisaun atu forma Assembleia Konsultiva hodi prepara Constituisaun no transferensia poderes ba Timor oan. Nune FRETILIN sai fali nudar Partido atu compete eleisaun. Resultado eleisaun FRETILIN manang ho maioria kualificada ho 57% nebe koresponde 55 kadeiras. Ho resultado bot ida ne, 20 Maio 2002, FRETILIN maka forma Primeiro Governo liderado husi legendario DR. Mari Alkatiri.
Incapasidade boa governasaun lider historic Mari Alkatiri, vergonhosamente resigna aan iha 26 Junho 2006. Consekuensia husi governasaun ida nakuno ho konflitos maka FRETILIN lakon eleisaun Presidensial no Legislativa iha 2007. (Maio + Junho).

Militantes barak mos sei dauk ciente katak desde Mari Alkatiri lidera FRETILIN husi tinan 2001, transforma FRETILIN hanesan ni-nian asset particular. Ho Mari Alkatiri nia attitudes arrogancias extremas, maka FRETILIN nia votos tun makas iha eleisaun 2006, kom ke halo DR. Mari ho nia fieis moradores sira lakon oportunidade hodi ukun ba segundo periodu.

Ho dificiencias komportamentos DR. Alkatiri sai hanesan “big boss” FRETILIN. Tan ne, maka mossu konflito internal to ohin loron, kom ke halo lideransa FRETILIN Mudansa, transforma ba FRENTI Mudansa hanesan Partido Politico atu salvaguarda interesses husi nia membros tomak.

Aspecto ida mos importante bot ba DR. Mari, lori atributos FRETILIN nian maka tebe rai makas, hakilar ho lian bot, gaba nia aan hanesan fundador buat hotu-hotu ba FRETILIN. Mai be realiade husi evidensias hatudo katak, fundadores FRETILIN barak mos deskonfia hanesan elemento APODETI infiltrado.

Se Abilio Araujo maka la lori fali Mari Alkatiri ba sede FRETILIN iha Santa Cruz, naran ida Mari Alkatiri oras ne ita hotu la hatene para los iha nebe. So Maromak ho Diabo maka hatene.

Tebe rai ho esforsos ema barak nian nebe dedika ba FRETILIN, ikus mai Mari Alkatiri uza exclusivamente ba nia interesses, normalmente ema bolu “oportunista no parazita”. DR. Mari tama iha kategoria ida ne.
DR. Mari, atu prova ke ita bot makas no iha populariedade forte, iha simpatia ema barak, etc… tan sa maka la hari Partido Politico ida mesak?

Lori FRETILIN nia naran, mesmo ke tau ema autonomista ida iha ohin mos ema sei vota nafatin. Nune ita hotu konklue katak DR. Alkatiri lori FRETILIN hanesan “mascara especial” ba nia interresses politicos.
Controversia Lista Unika ba eleisaun.

La os novidade lia fuan eleisaun ba Timor oan tomak. Signifika katak iha kompetisaun liu ema ida, maka rekorre ba eleisaun. Kuando la iha kompetisaun, lia fuan eleisaun la hetan aplikasaun. Ho lia fuan seluk sai “absurdo ka non-sense”.

Hau la komprende totalmente, racional no logica DR. Mari nia interpretasaun kona ba eleisaun ho lista unika por seguinte razoens.
  1. La halo eleisaun mos lista Mari ho Lu-Olo manang tiha ona; tanba lista unika;
  2. Mesmo ke hetan deit voto ida ka voto nulo duel Mari-Lu Olo sai nafatin vencedor;
  3. Se maka kontesta ka sei protesta Vitoria antesipada Mari, Lu Olo?
Nune hare ba teatro eleisaun direta, nebe la iha lista seluk atu contesta, moda Mari Alkatiri nian, ba ema nebe lori kakutak hodi hanoin uituan, konseptor ka author, hetan Certificado ida bot ho titulo, “maior e melhor estupido” iha Timor Leste.

Ho invensaun eleisaun direta sem kompetisaun estilo Alkatiri, ita bele konklue no rekomenda duel Mari ho Lu Olo ba halo lai tratamento ida intensivo ba hospital ho pesequiatras especiais. Tanba sira nain rua nia kakutak la funsiona “normal” ona. Neste caso governo tenki aloka fundo ida especial atu salva lideres bot rua ne, husi “post power syndrome” 

DR. Mari + Cmd Lu Olo. Eleisaun lideransa FRETILIN imi nain rua manang nanis tiha ona. Ora ita bot nain rua nia ambisaun bot maka manang eleisaun Legislativa iha Junho 2012. Los ka lae? Atu manang ho numerous barak ka uituan, depende ita hadau malu eleitorado sira, iha sira nia hela fatin, ho partido ida-idak nia aproximasaun, argumentasaun, programas, estrategias atu assegura votos no tactikas sst nebe relevantes hodi manang eleitorado sira nia konfiansa no votos.

Ho rekandidatura duel Mari + Lu Olo ba lideransa FRETILIN, buat ida ke lideransa FRENTI Mudansa gosta no hein hela. Tanba iha topikus interresantes atu serve argumentos fortes ba iha kampanha eleitoral.
)* Observador politika, fundador e dirijente FRENTE-MUDANCA

Sem comentários:

Enviar um comentário